Soja is een veelbesproken product. Het is een vleesvervanger, zit in veevoer en wordt in verband gebracht met ontbossing. Maar hoe zit het nou precies? Wat is waar en niet waar als het gaat over soja? We hebben de belangrijkste feiten en fabels voor je op een rijtje gezet.
Dit is niet waar. Veel kant-en-klare vlees- en zuivelvervangers worden inderdaad gemaakt van soja. Maar de soja die hiervoor wordt gebruikt, komt grotendeels uit landen in Europa, China en Canada. Deze soja wordt duurzamer verbouwd en hier wordt geen natuur voor vernietigd.
Slechts 6% van alle soja die wereldwijd wordt geteeld, eten we direct op in de vorm van plantaardige producten zoals tofu, sojamelk of een vegetarische burger. Verreweg de meeste soja die wordt geproduceerd is bestemd voor veevoer en zit ‘verborgen’ in vlees, zuivel en eieren. Europeanen eten op deze manier gemiddeld ruim 60kg soja per jaar. De soja voor veevoer komt vooral uit Zuid-Amerika, waar voor het verbouwen wel op grote schaal wordt ontbost en andere natuur verloren gaat.
Dit is waar. Van alle Europese landen importeert Nederland jaarlijks de meeste soja. Van 2017 tot 2021 importeerde Nederland gemiddeld 8,1 miljoen ton soja per jaar. Ongeveer 90% hiervan wordt uiteindelijk gebruikt als veevoer, zowel in Nederland maar ook in andere Europese landen waar Nederland de soja (bewerkt of onbewerkt) naartoe doorvoert. 13% van de soja die Nederland importeert, wordt in Nederland geconsumeerd, voornamelijk via veevoer in de vorm van vlees, eieren en zuivel.
Bijna de helft (47%) van alle soja die Nederland importeert komt uit Brazilië. En daar weer de helft van komt uit de Cerrado. Deze belangrijke biodiverse savanne, de thuisbasis van iconische dieren zoals de jaguar en de zeldzame manenwolf, staat onder grote druk van grootschalige sojaproductie. De helft van de oorspronkelijke natuur is al verloren gegaan en dagelijks wordt er zo’n 2.000 hectare vernietigd om plaats te maken voor landbouw.
Dit is niet waar. Ongeveer 60% van de soja die in Nederland als veevoer wordt gebruik, is voorzien van het RTRS-keurmerk. Dit is een internationaal keurmerk bedoeld om soja te produceren op een manier die sociaal, ecologisch en economisch verantwoord is. Het verbied onder andere de omzetting van inheemse bossen en andere habitats zoals graslanden en wetlands met een hoge beschermingswaarde. Het overige deel van de geïmporteerde soja voldoet wel aan een Europese richtlijn die door de sector zelf is opgesteld (FEFAC-richtlijn), maar deze richtlijn wordt door WWF als minder ambitieus gezien.
Een belangrijke kanttekening bij zowel RTRS als FEFAC is dat ze beiden nauwelijks fysieke stromen vertegenwoordigen en ze zijn dan ook vooral een papieren werkelijkheid. Beide standaarden geven vooral aan dat er érgens ter wereld een bepaalde hoeveelheid ‘verantwoord’ geproduceerde soja bestaat. Maar dat betekent niet dat de fysieke soja in Nederland – bijvoorbeeld in de gigantische schepen die in Rotterdam aanmeren – ook echt uit die verantwoorde bron komt. Met andere woorden: deze systemen werken grotendeels boekhoudkundig. Ze helpen bedrijven om stappen te zetten richting duurzamere handel, maar ze garanderen nog niet dat de soja die daadwerkelijk in onze veevoer of producten terechtkomt vrij is van ontbossing.
Certificering van soja heeft tot nu toe niet geleid tot het stoppen van ontbossing. WWF ziet daarom ook strengere Europese wetgeving als een belangrijk onderdeel van een effectieve aanpak. De in 2022 aangenomen Europese bossenwet is daartoe een belangrijke stap, maar deze is nog altijd niet ingevoerd en het beschermt nu alleen nog bossen. Het is belangrijk dat ook andere soorten natuur, zoals savannes en graslanden, worden toegevoegd aan de wet, om ervoor te zorgen dat natuurvernietiging niet verplaatst naar gebieden die nog niet (goed) beschermd zijn.
Dit is niet waar. Soja is afkomstig van de sojaboon. Van deze peulvrucht worden sojaproducten zoals tofu, tempé en sojaolie gemaakt. Veel sojaproducten staan in de Schijf van Vijf van het Voedingscentrum en zijn onderdeel van een gezond voedingspatroon. Soja is rijk aan eiwit, onverzadigd vet en bevat ijzer en vitamine B1. Van peulvruchten, waaronder de sojaboon, weten we ook dat het je LDL-cholesterol verlaagd, wat helpt om je bloedvaten gezond te houden.
Soja wordt ook veel gebruikt in kant-en-klare vleesvervangers. Deze verschillen in voedingswaarde. Bij de keuze voor een kant-en-klare vleesvervanger op basis van soja, is het belangrijk dat ijzer en vitamine B12 zijn toegevoegd en dat er niet te veel zout in zit.
Dit is niet waar. Doordat de Amazone beter wordt beschermd, verplaatst uitbreiding van de sojaproductie naar de naastgelegen savanne de Cerrado. Zo was de ontbossing in de Cerrado in februari 2023 19% hoger dan dezelfde maand in het jaar ervoor. In de Amazone is de trend juist dalende, met 30% minder ontbossing in februari 2023 ten opzichte van 2022. Door onder andere het Soja Moratorium voor de Amazone in Brazilië (ASM) is de uitbreiding van sojaplantages in de Amazone gedaald. In deze overeenkomst hebben handelaren in grondstoffen afgesproken om de aankoop van sojabonen uit gebieden die na 2008 ontbost zijn, te vermijden. En ook de Europese bossenwet, die van Europese bedrijven eist dat er geen soja meer geïmporteerd en verkocht mag worden dat afkomstig is uit recent ontbost gebied, biedt bescherming aan de Amazone. Positieve ontwikkelingen voor de Amazone, maar de keerzijde is nu dat natuurverlies in de Cerrado steeds sneller gaat. De Cerrado is nu nog grotendeels uitgesloten van bescherming in de Europese bossenwet. Dat komt omdat het natuurgebied voornamelijk bestaat uit savannes en grasland en deze natuur nu nog geen onderdeel is van de bossenswet.