Verwacht wordt dat de Noordpool in 2050 voor het eerst ooit geheel ijsvrij zal zijn in de zomer. Wat betekent dit voor de natuur, de zeespiegel, de dieren, en voor ons als mens? We ondervroegen drie WWF-natuurbeschermers: Gert Polet over het Noordpoolgebied, Tom Grijsen over de Noordzee en Bas Roels, expert zoetwater, over de impact van klimaatverandering op deze gebieden.

Wat is de huidige stand van zaken?

NOORDPOOL - “De verwachting is dat rond 2050 de Noordpool in de zomer ijsvrij zal zijn. Klimaatverandering in het Noordpoolgebied is extremer dan elders; de gemiddelde temperatuur is er al met 3^oC gestegen. Met alle gevolgen van dien voor natuur en mensen die er wonen. Maar wat er in het Noordpoolgebied gebeurt, heeft wereldwijd effect. Zo’n 70 procent van alle zoetwater ter wereld ligt opgeslagen als ijs en sneeuw, grotendeels in onze poolkappen. De Groenlandse ijskap is wel 3 km dik; als die helemaal smelt, dan stijgt de zeespiegel wereldwijd met 2 meter. Afgelopen juli en augustus is die ijskap voor het eerst gaan smelten.”

NOORDZEE - “De natuur van de Noordzee is niet meer zo rijk als die ooit was. Visserij met sleepnetten en vervuiling hebben het voedselweb in zee beschadigd en veranderd. Inmiddels kampt de Noordzee ook met de gevolgen van klimaatverandering. Doordat de Noordzee vrij ondiep is, warmt het hier snel op.”

NEDERLAND - “Nederland is in zijn geheel een rivierdelta; wij wonen merendeels op een waaier van zand, grind en klei die door de rivieren Rijn en Maas zijn afgezet. Nederland ligt daardoor ook heel laag en door bodemdaling en zeespiegelstijging op veel plekken zelfs onder zeeniveau. Elke mate van zeespiegelstijging is voor ons land daarom een enorme bedreiging. Nu al moeten we de duinen op hoogte houden door jaarlijks zand voor de kust te storten en zandmotoren aan te leggen.”

Wat betekent dit voor iconische diersoorten in dit gebied?

NOORDPOOL – “Narwalvissen, robben en ijsberen, die afhankelijk zijn van zee-ijs, komen verder in het gedrang doordat het ijs smelt. Het Noordpoolgebied zoals we dat nu kennen zal er voor onze kinderen radicaal anders uitzien; met minder sneeuw en minder ijsberen bijvoorbeeld. IJsberen zullen ook vaker aan land moeten blijven waar zij in contact met mensen komen. Dat is gevaarlijk en we vrezen dat er ook veel ijsberen in conflict met mensen zullen sneuvelen.”

NOORDZEE – “De platte oester is een soort die ooit ruim aanwezig was in Noordzee en nu slechts nog op enkele plekken te vinden is. Tot een eeuw geleden hadden we een soort ‘koud water Great Barrier Reef’, opgebouwd uit oesterbanken. Riffen van platte oesters vormen de thuisbasis voor heel veel leven in de Noordzee en door zeewater te filteren zorgen oesters voor een goede waterkwaliteit. Ze zijn dus erg belangrijk voor een rijke Noordzee. We moeten klimaatverandering dus nu een halt toe roepen om ervoor te zorgen dat de Noordzee, inclusief de oesterriffen, gezond blijft.”

NEDERLAND - “Elk jaar komen miljoenen trekvogels naar de rijke delta van Nederland, die de delta gebruiken om snel heel veel voedsel te eten en zo energie op te doen voor de tweede etappe van hun trektocht, van hier naar Afrika of het hoge noorden. Dat kan omdat het in onze Waddenzee en zuidwestelijke Delta wemelt van de kokkels, mosselen, kreeftjes en wormen, maar door zeespiegelstijging – en het aanleggen van dammen - verdwijnen de trekvogels langzaamaan.”

Wat betekent dit voor de mens?

NOORDPOOL – “Door het extreme klimaat van het Noordpoolgebied, is landbouw onmogelijk voor de inheemse bevolking, de Inuit. Zij zijn daardoor afhankelijk van jacht en visserij voor hun levensonderhoud. Hun voedselbron zal afnemen. Daarnaast heeft het zee-ijs altijd als een soort snelweg van het Noorden gefungeerd; je reist met je sledehonden over het zee-ijs naar verre familie en naar je visserijgronden. Nu smelt het zee-ijs steeds eerder in het voorjaar en is het vaak onbetrouwbaar. De Inuit zakken daardoor soms letterlijk door het ijs en komen daarbij om. Zo worden de Inuit nu al getroffen door de effecten van klimaatverandering.”

NOORDZEE – “In Nederland wonen de meeste mensen aan de kust. De zeespiegelstijging die gepaard gaat met klimaatverandering vormt een directe bedreiging voor onze veiligheid. Er zal meer geld in kustbescherming gestoken moeten worden. En daarnaast vormt het zeebodemleven vaak een onderdeel van natuurlijke kustverdediging bij bijvoorbeeld stormen, denk aan mangroves. En dichtbij huis, in de Noordzee, kunnen dat schelpdierbanken zijn, die langs de kust de golven breken.”

NEDERLAND – “Voor de Nederlanders betekent zeespiegelstijging dat we steeds meer achter hogere dijken en dammen komen te wonen. Hierdoor verandert het natuurlijke landschap; de wadden, zand- en slibplaten maar ook de natuurlijke uiterwaarden met ooibos. Als we de klimaatverandering niet beperken tot 1,5 graad Celsius mondiale opwarming, en de zeespiegel dus zal stijgen, dan zullen delen van Nederland echt opgegeven moeten worden omdat de kosten om het droog te houden niet meer in verhouding staan tot de economie in die landsdelen. Zo ver kan het gaan.”

Hoe zien deze gebieden eruit in 2050 als er niks gebeurt?

NOORDPOOL – “Rond 2050 zal het Noordpoolgebied in de zomer vrijwel geheel ijsvrij zijn. Er zal minder sneeuw vallen en het zal meer regenen. Zee-ijs afhankelijke soorten als de narwal en ijsbeer zullen hier veel minder voorkomen dan nu. De zeespiegel zal wereldwijd al met ongeveer 30 cm zijn gestegen.”

NOORDZEE – “De Noordzee is in de laatste vijftig jaar twee keer zo snel opgewarmd als het wereldgemiddelde voor oceaan en zeeën. Die snelle verandering maakt het veel soorten lastig om zich aan te passen aan deze nieuwe, warmere omstandigheden. Als we niks doen bestaat het risico dat soorten verdwijnen en er weinig ander leven terugkomt. De zee verzuurd, met catastrofale gevolgen voor schelpdieren. Voor vissers en ons voedsel betekent het dat er steeds minder vis gevangen kan worden.”

NEDERLAND – “In 2050 zal duidelijk zijn of we erin geslaagd zijn de mondiale temperatuurstijging onder de 1,5 graad Celsius te houden. Zo niet, dan zal er in 2050 een heftig maatschappelijk debat gaande zijn hoe hiermee om te gaan, hoe het te betalen en zullen er bepaalde delen van het land zijn waar niemand meer naartoe wil. De eerste klimaatverhuizers zullen een feit zijn, maar aan wie verkopen ze hun huis?”

Kunnen we iets doen, en wat?

NOORDPOOL – “Ja zeker, we kunnen iets doen. We moeten heel snel overstappen op hernieuwbare energiebronnen. Stoppen we met het verbranden van fossiele brandstoffen, dan zullen we binnen 30 jaar zien dat de afname in zee-ijs stopt. Eén ding is zeker, er moet wat gebeuren: nog nooit eerder is klimaatverandering zo snel als nu gegaan, ook niet toen ijstijden elkaar afwisselden met warmere perioden.”

NOORDZEE – “Ja, zeker! De druk van visserij en andere menselijke activiteiten op de Noordzee moet binnen de grenzen van de natuur blijven. Dan geven we het leven in en rond de Noordzee de kans om zich aan te passen aan de grote veranderingen die al gaande zijn. We moeten belangrijke natuurgebieden beschermen door te gaan voor oplossingen die natuur versterken en tegelijkertijd klimaatverandering stoppen (zoals het aanleggen van (oester)riffen, bossen, duinen en zeewierboerderijen). Laten we dit liever gisteren dan vandaag doen. Business as usual is geen optie.”

NEDERLAND – “Ja, we kunnen zeker iets doen. Door vanaf nu op zo veel mogelijk plekken ruimte voor het water en de natuur te maken, creëren we een natuurlijke verdediging tegen het water. Meer duinen in de Waddenzee en bijvoorbeeld de Westerschelde. En in het Haringvliet meer oeverzones en open verbindingen met zee maken. Gecombineerd met het aanbrengen van slib en zand kunnen die gebieden dan weer omhoog groeien met de zee. Dat doet de natuur verder vanzelf.”

Rapport over de cryosfeer

Op 25 september heeft het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC), onderdeel van de Verenigde Naties, een rapport uitgebracht over onze oceanen en cryosfeer in een veranderend klimaat (SROCC). Meer dan 100 wetenschappers uit 36 landen werkten hieraan mee. De IPCC trekt hiermee aan de bel: er moet nu iets veranderen! Zo kunnen we voorkomen dat bovenstaande scenario’s waarheid worden. Lees hier het rapport (Engelstalig).