Dag 1: Hoe een gebied met veenmeren langzaam in een woestijn verandert

Verdroging

Volgens Péter zag dit gebied er begin jaren 20 uit als Finland: “Dit was vroeger een gebied met veen en meren en een overvloed aan water. In de jaren 60 is er een systeem van kanalen aangelegd om water in het gebied af te voeren – zodat het land bewerkt kon worden voor de productie van gewassen. Inmiddels is dit een van de droogste gebieden van Hongarije en worden deze afwateringskanalen door de boeren geblokkeerd met stuwtjes om water juist langer vast te houden. In minder dan een eeuw is het gebied verandert van een wetland naar een semi-woestijn.”

In tien jaar tijd is het grondwater 8 meter dieper gezakt. Elk jaar komen er graafmachines in dit natuurgebied om het gat dieper te graven zodat wilde dieren kunnen overleven.

Oorzaken van de verdroging

Je denkt misschien gelijk aan klimaatverandering als oorzaak van de verdroging van dit gebied. Voor een deel is dat ook zo. Er valt minder neerslag en er zijn steeds hogere temperaturen. Wetenschappers schatten de bijdrage van klimaatverandering aan het watertekort tussen de 20 en 60%.

Maar er speelt ook nog iets anders; het landgebruik door mensen heeft een nog grotere impact op de verdroging in dit gebied. Er wordt grondwater onttrokken voor drinkwater en voor irrigatie van gewassen zoals dennenbossen en acaciaplantages. 1 hectare irrigeren betekent in dit gebied 5 hectare droogte.

In de buurt ligt ook een grote grindwinning, het gat dat overblijft vult zich met water. En er worden gaten in de bodem geboord, om te kijken of er olie in de grond zit. Het probleem hierbij is dat de gaten een diepere ondoorlatende kleilaag doorboren, waardoor water uit de bovenste bodemlaag weglekt naar onder. Natuurlijke bossen zijn gekapt voor de landbouw, de vlaktes die hierbij ontstaan warmen op en drukken vochtige lucht weg, waardoor er minder regen valt.

Niet alleen de boeren hebben het moeilijk, ook de natuur lijdt onder de droogte. Wilde dieren zoals herten, reeën en zwijnen kunnen moeilijk aan drinkwater komen. Daarom zijn er her en der drinkwaterputten gegraven.

Grijze oplossingen

De Hongaarse overheid wil water naar het gebied brengen door de aanleg van een pompstation en zo water vanuit de Donau naar het gebied pompen. Veel boeren verwelkomen deze plannen, maar zijn ook sceptisch, want tot nu toe blijft het bij loze beloftes.

WWF is geen voorstander van deze grijze oplossing. Want hiermee verplaats je het probleem – water dat we van de rivieren onttrekken en omhoog pompen kan benedenstrooms niet meer worden gebruikt voor landbouw, of voor koeling van energiecentrales bijvoorbeeld. Daarnaast is het sowieso de vraag of dit gaat lukken. Er zijn hoge initiële kosten voor de aanleg en ook voor onderhoud van het systeem.

Groene oplossingen

Wat doet WWF dan en waarom willen boeren met ons samenwerken? We geven voorlichting over alternatief landgebruik zoals de aanplant van andere gewassen, over het verminderen van watergebruik, beter vasthouden van water en als laatste oplossing, het verplaatsen van water.

Naast het delen van kennis is onderling vertrouwen erg belangrijk. Vertrouwen tussen boeren en natuurorganisaties is in Nederland op dit moment ver te zoeken, maar hier in Hongarije ligt dat anders. Doordat WWF zich hier nadrukkelijk ook voor de agrarische sector inzet, is er sprake van onderling vertrouwen. Wat ook helpt, is dat collega Péter, naast zijn baan als adviseur levende rivieren ook gastdocent is aan de universiteit van Boedapest. Péter neemt geregeld groepen studenten mee het gebied in. Hij onderzoekt hier alternatieven voor het landgebruik, waar zowel de boeren als de natuur van profiteren.

WWF financiert initiatieven van de stichting van Csaba, met gemeentes en boeren, voor de aanleg van natuurlijke reservoirs om regenwater op te vangen en langer vast te houden. Daarnaast heeft WWF succesvol gelobbyd voor een verandering van het agrarisch subsidiebeleid. Voorheen kreeg elke boer in Europa ongeveer 300 euro per hectare per jaar subsidie om gewassen te verbouwen. Als een boer vrijwillig hectares wilde vernatten, zodat er genoeg water beschikbaar is voor de overige beplante hectares, kreeg hij daar niets voor. Door de jarenlange lobby van WWF krijgt de boer nu ook dezelfde subsidie als hij zijn grond vrijwillig natuurlijker inricht en water langer vasthoudt.

Van links naar rechts: Péter Kajner, Laurice Eirefej, Csaba Toldi, Merijn Hougee. Staand voor een opgedroogd veenmeer.

Verloren zaak

Tijdens de rit naar Nagykörű deel ik mijn gedachten met Péter en Laurice: “Enerzijds vind ik het ontzettend mooi dat WWF in Hongarije zo goed samenwerkt met de boeren, voor een natter landschap en een beter bestaan voor de boeren. Anderzijds twijfel ik eraan of deze opdrogende regio niet een verloren zaak is. De verdroging zal door klimaatverandering alleen maar toenemen. Moeten we dan kunstgrepen gaan uithalen om water in het gebied te behouden? Of moeten we de boel de boel laten en accepteren dat er een nieuw landschap komt?”

Dat is een lastige keuze. Want, zegt Péter: “Misschien heb je gelijk en is de natuurwinst die hier te behalen is beperkt. Maar juist door in deze droge regio samen te werken met boeren, creëren we vertrouwen en draagvlak onder boeren in het hele land. Zo wordt de samenwerking makkelijker. Hoe droger het wordt, hoe meer de agrarische sector geneigd is om samen te werken.”

WWF werkt hier dus niet alleen samen met boeren voor de directe natuurwinst in dit gebied, maar ook om in andere delen van het land meer impact te kunnen behalen. In het fruitdorp Nagykörű gaan we zien hoe die samenwerking er elders uit ziet.

Lees het hele reisverslag van Merijn