Rotterdam: een wereldstad die niet alleen bijzonder is door zijn prachtige Erasmusbrug en bedrijvige haven, maar ook doordat hij midden in een delta ligt. De Nieuwe Maas staat in Rotterdam rechtstreeks in verbinding met de Noordzee. Deze voor Europa unieke rechtstreekse overgang tussen rivier en zee, zorgt voor bijzondere natuurverschijnselen als eb en vloed en overgangen van zoet rivierwater naar zout zeewater.
Rotterdam, Rijkswaterstaat, ARK en WWF-NL zetten in op het aantrekkelijker en natuurlijker maken van de oevers van de Rotterdamse rivieren en het vergroten van de biodiversiteit. De Rotterdammers kunnen zo weer kennismaken met de bijzondere verschijnselen van eb en vloed en de overgangen van zoet naar zout. Deze ambities komen samen in het programma ‘Rivier als Getijdenpark’, dat in 2015 is gestart. Dit heeft nieuwe getijdeparken opgeleverd aan de Nieuwe Maas en de Nieuwe Waterweg. Middenin en dicht bij de stad kunnen bewoners nu de deltanatuur ervaren: struinen over de oevers en vogels spotten tussen het riet.
Meer onderwaternatuur door natuurlijke oplossingen
De aandacht bij het ontwerpen en inrichten van getijdeparken ging vaak uit naar de oevers boven water; die zijn nu eenmaal het meest zichtbaar voor mensen. De samenwerkende partijen willen nu de aandacht verleggen naar wat er onder de waterspiegel allemaal kan. Ook is er zelfs met kleine maatregelen nog veel extra winst te behalen. Daarom hebben de Gemeente Rotterdam, Rijkswaterstaat, WWF-NL en ARK aan het adviesbureau OAK consultants gevraagd ook eens in de onderwaterwereld te duiken en te komen met mooie oplossingen om de Rotterdamse onderwaternatuur wilder, spannender en rijker te maken.
Uit de studie ‘Onderwaternatuur Rotterdam’ blijkt dat de grootste klappers gemaakt kunnen worden als in de ontwerpen van nieuwe getijdenoevers zo veel mogelijk gewerkt wordt met natuurlijke oplossingen. De aanleg van natuurvriendelijke oevers, het verwijderen van harde kades of het simpelweg stoppen met baggeren maken dat de natuur de vrije ruimte krijgt om zich te ontwikkelen, op de manier die háár zint. Juist omdat de natuur dynamisch is, ontstaat dan een grote diversiteit aan leefgebieden. De kracht van getij zorgt voor uitschuring van geulen, waar vogels naar schelpdieren kunnen wroeten. Op dode bomen in het water vestigen zich filterende schelpdiertjes waarachter luwe zones ontstaan waar vissen kunnen schuilen. Het getijdenpark Eiland van Brienenoord is hiervan een recent voorbeeld. Hier wordt momenteel gewerkt aan de aanleg van nieuwe natuurvriendelijke oevers en zijn bijvoorbeeld dode bomen ingezet voor een levendiger onderwaternatuur.
Figuur 1. Voorbeeld van een zachte oever met rivierhout. Bron: OAK en Smartland
Structuur en diepte voor meer vissen en planten
Op veel plekken is er geen mogelijkheid is voor het verzachten van oevers, bijvoorbeeld omdat de oevers hard moeten blijven voor het aanleggen van schepen. Daar is een keur aan andere oplossingen mogelijk, zelfs als er weinig ruimte beschikbaar is. Het aanbrengen of laten ontstaan van meer structuur - bijvoorbeeld door middel van poreuze stenen of touwen - levert bijvoorbeeld meteen veel op. Onderwatersoorten vinden er hun voedsel en gebruiken deze structuren als hechtingsplaats en schuilplaats.
Ook het aanbrengen van meer variatie in diepte op de bodem levert leefgebied voor een groter aantal soorten vissen en planten. Door bijvoorbeeld op enige afstand van een stenen, rechte kade een onderwaterrif te plaatsen en de tussenruimte aan te vullen met zand ontstaat er een ondiepe oever. Hier kunnen dan onderwaterplanten gaan groeien. Voor allerlei plekken aan de rivier en in de havenbekkens zijn in de studie op die manier oplossingen omschreven.
Figuur 2: Voorbeeld van een onderwaterrif, opgevuld met zand. Bron: Oak en Smartland.
Kansen voor de toekomst
Voor een aantal gebieden in Rotterdam zijn de kansen vervolgens heel concreet gemaakt. Dat zijn gebieden waar al getijdenparken zijn aangelegd, of waar ze nog ontworpen worden. De aankomende maanden wordt besloten welke maatregelen in deze gebieden kunnen worden toegepast. Zo wordt Rotterdam ook onder water weer een stukje wilder en natuurlijker.
