Natuurpositieve boer zoekt consument
Vanaf drie meter hoogte zie ik hoe het graan en de veldbonen in razend tempo worden opgeslokt door de snel roterende messen onder ons. Ik zit in de cabine van een ‘combine’-oogstmachine en het is geweldig dit een keer mee te maken. Het oogsten gaat indrukwekkend snel. De machine scheidt als een razende tarwekorrels en bonen van de planten, spuugt de plantresten uit op het land waar ze kunnen drogen tot stro en lost de tarwe en bonen bij een tractor met grote aanhangwagen. Straks wordt de oogst in houten bakken gedroogd en daarna worden granen en bonen van elkaar gescheiden.
Ik ben met mijn collega’s van het WWF-NL voedselteam te gast bij Burgerboerderij de Patrijs, een initiatief van Johannes Regelink en Joanne Malotaux. Het is hun droom om op een natuurpositieve manier voedsel te produceren voor consumenten in de buurt, en daar als boer ook een goede boterham mee te verdienen. Het gecombineerd (door elkaar) telen van tarwe en veldbonen is één van de vele stappen die ze al zetten om dit waar te maken.
Veel Nederlands tarwe wordt gebruikt voor veevoer. Het bevat onvoldoende eiwitten om goed brood mee te kunnen bakken. De tarwe voor ons dagelijks brood importeren we uit landen als Frankrijk en Duitsland.
Op de Patrijs wordt baktarwe verbouwd. Hiervoor staan tarwe en veldbonen samen op de akker. De veldbonen zijn een natuurlijke meststof voor het graan doordat ze stikstof kunnen vastleggen in de bodem. Hierdoor stijgt het eiwitgehalte in de tarwe en is het geschikt om brood mee te bakken. Bijkomend voordeel: de veldbonen zijn een lekker en eiwitrijk ingrediënt voor onze vegaburger.
Het lijkt logisch: granen en bonen combineren in een mengteelt, brood bakken met tarwe van eigen bodem en meer peulvruchten verbouwen als plantaardig alternatief voor vlees. Toch is deze aanpak nog lang niet ingeburgerd in de Nederlandse landbouw. Sterker nog: in Nederland (en ook wereldwijd) wordt op dit moment veertig procent van de vruchtbare akkers gebruikt voor de productie van veevoer. En dat is niet meer houdbaar voor onze natuur die onder grote druk staat en ook niet voor een eerlijke verdeling van ons voedsel wereldwijd.
We kunnen natuur herstellen en tegelijkertijd zorgen voor voldoende gezond voedsel voor een groeiende wereldbevolking. Maar dan moeten we wel anders gaan produceren en consumeren. Samen met natuur, in plaats van ten koste van natuur. Door minder voedsel eerst aan dieren te voeren voor de productie van vlees en zuivel, maar ook door grootschalige ontbossing voor landbouw te stoppen, kringlopen zoveel mogelijk te sluiten en geen pesticiden en kunstmest meer te gebruiken.
Dat zo’n transitie nogal wat voeten in de aarde heeft, zagen we tijdens ons bezoek aan Burgerboerderij de Patrijs. We vertoeven hier twee dagen en Johannes en Joanne vertellen uitgebreid over hun ervaringen en de grote uitdaging om van de Patrijs een succes te maken.
Nog maar een jaar geleden startten ze met een team enthousiaste collega’s de omschakeling van een traditioneel melkveebedrijf naar een natuurpositieve boerderij. En bouwen ze samen aan een bedrijf waar duurzaam en gezond voedsel wordt geproduceerd op een manier die goed is voor biodiversiteit, klimaat, bodem, dieren, consument en de boer zelf.
Het is indrukwekkend om te zien welke stappen ze al hebben gezet. Ze zijn direct gestopt met kunstmest en bestrijdingsmiddelen, overgestapt op kruidenrijk grasland (een diverse mix aan soorten die zorgt voor een rijk bodemleven) in plaats van de monocultuur Engels raaigras en gestart met het zelf verwerken van de geproduceerde zuivel tot kaas-, melk-, yoghurt- en boterproducten. De restproducten van de zuivelverwerking zullen in de toekomst gevoerd worden aan varkens en kippen en ze willen ook nog een grote slag maken met dierenwelzijn. Bijvoorbeeld door kalfjes langer bij hun moeder te laten drinken.
De eigen producten en ook die van boeren in de buurt, worden verkocht in verslokalen in de dorpen rondom de boerderij, volgens een onbemand winkelsysteem dat vierentwintig uur per dag open is en werkt op basis van vertrouwen. Dit alles is neergezet in slechts negen maanden. We zijn onder de indruk van deze geweldige prestatie!
Het klinkt prachtig, al deze stappen en wensen om echt de omslag te maken naar natuurpositieve voedselproductie, en dat is het ook. Alleen moeten we ons wel realiseren dat dit grote investeringen vergt van de boer en dat die niet direct via de markt terug te verdienen zijn. De traditionele manier van produceren is nog vooral gericht op een zo hoog mogelijke productie tegen zo laag mogelijke kosten. En niet op het zoveel mogelijk beschermen van natuur en een duurzaam gebruik van de natuurlijke hulpbronnen waar onze voedselproductie van afhankelijk is.
Johannes noemt het transitiepijn. Een natuurpositieve manier van voedsel produceren is duurder, zolang het huidige systeem maatschappelijke kosten voor vervuiling van bodem, water en lucht en grootschalig natuurverlies nog niet aanpakt via regelgeving of in de prijs van producten. Ook worden boeren die willen omschakelen of al goed bezig zijn nog niet beloond of gesteund.
Zo is veevoer op basis van soja (waar vaak voor is ontbost in tropische gebieden), stukken goedkoper dan alternatieven zonder soja. Als kalfjes de eerste maanden bij hun moeder mogen drinken, dan gebruiken zij een grote hoeveelheid melk die daardoor niet verkocht kan worden. En het niet gebruiken van kunstmest en bestrijdingsmiddelen is weliswaar heel goed voor de water- en bodemkwaliteit, het insectenleven en voor vogels, maar zal de eerste jaren wel zorgen voor lagere opbrengsten doordat de verstoorde balans in de bodem eerst moet herstellen na jaren intensieve productie.
Johannes, Joanne en de rest van het team zetten zich dag en nacht in voor de goede zaak. Maar de Patrijs is nu nog keihard afhankelijk van de bereidheid van lokale consumenten om een wat hogere prijs te betalen. Natuurlijk is het een prachtig begin dat zoveel mensen hun weg al vinden naar de heerlijke, eerlijke en duurzame producten in de verslokalen. Maar om al het voedsel dat wordt geproduceerd lokaal af te kunnen zetten en natuurpositief boeren echt een succes te maken, zijn er nog veel meer consumenten nodig.
Na twee dagen op Burgerboerderij de Patrijs zijn we als team weer volop geïnspireerd om onze bijdrage te blijven leveren aan de transitie naar een natuurpositieve landbouw en het stimuleren van deze vormen van voedselproductie. We hebben weer met eigen ogen gezien waar voorlopers zoals Johannes en Joanne tegenaanlopen en hoe keihard de consument op dit moment nodig is in de landbouwtransitie.
We zetten ons natuurlijk in voor maatregelen zoals strengere wet- en regelgeving die niet-duurzame productie tegengaan of het beprijzen van vervuiling. Maar voor nu hopen we vooral ook dat steeds meer mensen deze initiatieven ondersteunen door natuurpositief en lokaal geproduceerd voedsel te kopen. Zodat Burgerboerderij de Patrijs en vele andere vergelijkbare boereninitiatieven volop kunnen floreren en natuur zich kan herstellen.
Ons eetgedrag is de grootste oorzaak van natuurverlies wereldwijd. Met een paar simpele aanpassingen op je bord kan je al zorgen voor meer natuur. Bijvoorbeeld door wat vaker te kiezen voor plantaardig eten en door voedsel te kopen of een abonnement te nemen bij boerderijen zoals de Patrijs. Wij noemen dit Aardig Eten. Want het is aardig voor de natuur en aardig voor jezelf. Benieuwd hoe aardig jij eet? Doe dan de test.
Ontvang inspiratie, acties, duurzame tips en het laatste natuurnieuws van WWF in je mail én krijg 10% korting in onze duurzame webshop (inschrijven mag vanaf 16 jaar, korting is van toepassing op hele assortiment met uitzondering van Bosje Bomen en alle boeken).