Wist je dat er zo’n 1200 soorten haaien en roggen bestaan? En dat ze al meer dan 400 miljoen jaar voorkomen op aarde? Ze hebben de dinosauriërs dus overleefd. Ter vergelijking: de eerste walvisachtige verscheen ‘nog’ maar 50 miljoen jaar geleden. Toch hebben we er als mensheid voor gezorgd dat in slechts een aantal tientallen jaren 37% van alle haaien- en roggensoorten met uitsterven bedreigd wordt. Het tempo waarop dit gaat is angstaanjagend: wereldpopulaties van sommige soorten zijn met meer dan 75% gedaald. Sterker nog, waarschijnlijk zijn we drie soorten (Javaanse doornrog, Rode zee sidderrog, verloren haai) al voorgoed kwijt.

Deze achteruitgang is het gevolg van overbevissing, door de aanhoudende vraag naar haaien- en roggenproducten (vooral vlees en vinnen) voor consumptie en handel. Dit is geen ver-van-je-bed-show, want de EU is verantwoordelijk voor 22% van wereldhandel in haaienvlees. De komende jaren is het erop of eronder voor haaien en roggen.

Samen de meest bedreigde populaties herstellen

Ik ben dan ook heel trots dat WWF samen met Elasmo Project, de James Cook Universiteit en Wildlife Conservation Society aan het grootste internationale herstelproject voor haaien en roggen is begonnen: het Haaien en Roggen Herstel Initiatief of Shark and Ray Recovery Initiative (SARRI). Deze coalitie wil ten minste acht populaties van de meest bedreigde haaien- en roggensoorten herstellen. Dat doen we voor 2030 en in hun eigen leefgebied. Het gaat om de zebrahaai, geschulpte hamerhaai, pelagische voshaai, zaagvissen, wigvissen, reuzegitaarvissen en adelaarsroggen.

Pelagische voshaai

Heel veel verschillende haaien en roggen

Haaien en roggen hebben zich enorm goed aangepast aan het leven in zee. Zo kunnen ze leven in de diepzee, maar ook bij koraalriffen en zeegrasbedden, in de open oceaan en sommigen zelfs op de koudste plekken, zoals bij Groenland. Ze zijn dan ook heel verschillend in hoe ze er uitzien. De kleinste haai (dwerglantaarnhaai) is zo’n 21 centimeter lang, de kleinste rog (kleine stroomrog) zelfs maar 10 cm. De grootste haai (walvishaai) is zo’n 18 meter en de grootste rog (mantarog) bijna 9 meter. Er zijn zelfs lichtgevende haaien! De meeste soorten leven in zoutwater, maar er zijn ook soorten die in zoetwater leven.

Mantarog en walvishaai

De rol van haaien en roggen in het ecosysteem

Haaien en roggen zijn onmisbaar voor gezonde oceanen en dus ook voor het welzijn van miljoenen mensen wereldwijd. De ecologische rollen die deze dieren spelen zijn even divers als de 1200 soorten in deze groep. Van het helpen bufferen van klimaatverandering, tot het ondersteunen van de productiviteit van voedselketens, tot het creëren van toeristische mogelijkheden voor kustgemeenschappen en het bouwen van microhabitats voor andere zeedieren. Dit zijn slechts enkele van de voordelen die haaien en roggen bieden aan mens en natuur.

Reizigers en thuisblijvers

Daarnaast verschillen haaien en roggen ook in hun gedrag. Sommige haaien migreren bijvoorbeeld enorme afstanden, andere hebben kleine territoria. Het Haaien en Roggen Herstel Initiatief (SARRI) richt zich op soorten die dichtbij de kust leven.

Het mooie aan SARRI vind ik dat niet alleen haaien en roggen centraal staan, maar vooral ook de kustgemeenschappen die in de buurt van de toekomstige herstelgebieden wonen. Zij zullen vanaf het begin bij het project worden betrokken en ook de inhoud van de herstelinspanningen bepalen. SARRI zal eerst toestemming vragen aan deze gemeenschappen voordat er begonnen wordt met natuurbescherming. Natuurbescherming in gebieden kan alleen maar samen met diegenen die in die gebieden wonen en werken.

Niet wachten, nu in actie

SARRI gaat verder dan beschermen. Herstel van haaien- en roggenpopulaties is het doel. Het ontwikkelen en toepassen van herstelplannen met kustgemeenschappen, lokale partners en experts is het belangrijkste middel om dit te bereiken. In deze plannen komen bijvoorbeeld cruciale leefgebieden te staan die beschermd moeten worden.

De verbinding van de migratie- en beweegroutes tussen deze gebieden is daar een belangrijk onderdeel van. Buiten deze beschermde zones worden bijvoorbeeld maatregelen om bijvangst te voorkomen ingesteld. Denk hierbij aan netten lager in de waterkolom plaatsen of lichtbakens aan netten installeren om te voorkomen dat de haaien in de netten belanden.

Het resultaat is een geïntegreerd herstelplan. Daarbij is leren door te doen het uitgangspunt. We kunnen niet langer wachten en praten, er is actie nodig. Door de herstelbenadering direct in de gebieden te testen en voortdurend te verbeteren, zal SARRI een blauwdruk creëren voor het herstel van bedreigde haaien en roggen over de hele wereld.

Grotere golf van haaienherstel

Om een impact op wereldschaal te hebben, is SARRI ontworpen om een veel bredere golf van herstelinspanningen op gang te brengen buiten het initiatief zelf. De inzet is dat in 2033 SARRI en haar partners door middel van een rimpeleffect ten minste 15 andere populaties hebben hersteld.

Succesvolle herstelmaatregelen en populatietoenames door anderen - zoals het herstel van de kleine zaagvis in Florida, VS, of de terugkeer van haaien en roggen in Tubbataha, Filippijnen, Cabo Pulmo, Mexico, of Misool, Indonesië - bewijzen dat lokale populatiedalingen van haaien en roggen kunnen worden omgebogen naar populatiestijgingen. We gaan de lessen uit deze successen toepassen, aanpassen en opschalen naar plaatsen waar sommige van de zeldzaamste soorten nog in redelijke aantallen kunnen worden aangetroffen en waar steun het hardst nodig is.

Gevelkte adelaarsrog

De eerste keer dat ik zelf een haai in het wild zag was tijdens mijn stage voor WWF in Sumatra. Het was een baby zwartpuntrifhaai in de branding. Heel schattig. Dat was 7 jaar geleden. Rond deze leeftijd (7 jaar) kunnen ze zich voortgaan planten. Ik hoop dat deze haai nog leeft en dat hij of zij en zijn of haar nakomeling het beschermende effect van SARRI zullen gaan ervaren.

Mijn collega’s en ik doen daarvoor in ieder geval ons uiterste best. Wil je meer weten? Kijk dan op de Engelstalige pagina van SARRI of op onze haaienpagina’s.