Takken van de bossenwet
Door Seline Meijer, expert op het gebied van landbouw en ontbossing bij WWF-NL
Terwijl de wereld kampt met verwoestende bosbranden en extreme hittegolven als gevolg van klimaatverandering, ligt de Europese Ontbossingswet (EUDR) onder vuur. Onder druk van bedrijfslobby is de invoering al met een jaar uitgesteld en dreigt verdere afzwakking, nog vóór de wet in werking is getreden. In plaats van deze wet steeds verder uit te kleden, moeten bedrijven en beleidsmakers hun verantwoordelijkheid nemen en zorgen voor een duidelijke, consistente uitvoering.
In december 2022 werd een historisch akkoord bereikt: de EUDR is de eerste wet ter wereld die wereldwijde ontbossing aanpakt. De wet is een direct antwoord op de oproep van 1,2 miljoen Europeanen en kan een keerpunt betekenen in de strijd tegen natuurvernietiging. Producten als soja, palmolie en cacao mogen alleen op de Europese markt komen als ze aantoonbaar ontbossingsvrij zijn.
Kwetsbaarheid
Dat bindende wetgeving noodzakelijk is, blijkt uit recente ontwikkelingen in Brazilië. Daar werd het soja-moratorium — een vrijwillige afspraak om ontbossing van de Amazone voor soja-export te beperken — voorlopig opgeschort. Dit laat zien hoe kwetsbaar vrijwillige initiatieven zijn voor politieke en economische druk. De Amazone nadert een kantelpunt: door grootschalige ontbossing verliest het regenwoud het vermogen om zichzelf te herstellen en dreigt het te veranderen in een droge savanne. De gevolgen voor natuur en klimaat wereldwijd zijn enorm en onderstrepen de noodzaak van stevige, afdwingbare regels zoals de EUDR.
Ondertussen gaat de vernietiging van bossen en andere natuurgebieden nog steeds in rap tempo door. In 2024 verloren we wereldwijd 6,7 miljoen hectare aan tropisch bos (WRI Global Forest Review 2024) — dat zijn achttien voetbalvelden per minuut, een verdubbeling ten opzichte van het jaar ervoor. Het verdwijnen van bossen verkleint het leefgebied van dieren en vormt een belangrijke oorzaak van biodiversiteitsverlies. De WWF Living Planet Index 2024 rapporteert een gemiddelde afname van 73% in de populaties van gemonitorde wilde dieren sinds 1970. Maar niet alleen dieren verliezen hun leefgebied — ook miljoenen gemeenschappen verliezen hun land, cultuur en identiteit onder de druk van kettingzagen en bulldozers. Bovendien verdwijnt door het kappen van bomen een cruciale buffer tegen CO₂-uitstoot, terwijl de vrijgekomen broeikasgassen de opwarming van de aarde versnellen.
De Europese Unie was in 2017 verantwoordelijk voor 16% van de wereldwijde ontbossing veroorzaakt door internationale handel. Met de EUDR wil de Europese Commissie deze impact verkleinen door bedrijven te verplichten hun productstromen volledig traceerbaar te maken. Via geolocatiegegevens van percelen waarop grondstoffen zijn geproduceerd, kan worden vastgesteld of er sprake is van ontbossing of mensenrechtenschendingen.
Ondoorzichtig en rommelig proces
Hoewel veel bedrijven al flink hebben geïnvesteerd en de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit klaarstaat voor toezicht, ervaren bedrijven nog steeds onduidelijke richtlijnen en gebrekkige communicatie vanuit de Europese Commissie. Onder druk van lobby van de bedrijven die zich verzetten tegen de wet, is de implementatie al uitgesteld tot eind 2025 en opnieuw klinkt de roep om versoepeling. Deze onzekerheid frustreert de bedrijven die al goed op weg zijn en ondermijnt hun motivatie om door te pakken.
Juist nu moet de Commissie haar rol pakken: niet door de wet verder uit te stellen of af te zwakken, maar door helderheid te bieden en bedrijven te ondersteunen in de uitvoering.
Wat extra zorgen baart, is de manier waarop de Commissie deze afzwakking probeert door te voeren. Midden in de zomer lanceert zij een ‘oproep om bewijs’ voor het verminderen van de administratieve lasten van milieuwetgeving. Hiermee biedt zij bedrijven een platform om de wet opnieuw ter discussie te stellen. Deze timing en insteek roepen vragen op over transparantie en het democratisch proces. Vooral kritische stemmen dreigen van zich te laten horen, terwijl koplopers hun ervaringen met de EUDR zouden moeten delen.
Steun de voorlopers
Gelukkig laten er ook bedrijven zien dat het wél kan. Bedrijven als Tony's Chocolonely hebben hun ketens al grotendeels ontbossingsvrij gemaakt en bewijzen dat naleving van de EUDR haalbaar is. Transparantie en duurzaamheid bieden bovendien kansen. Deze voorlopers verdienen steun, geen versoepeling van regels die hun inspanningen ondermijnt en hun tegenwerkende concurrenten beloont.
De Europese Commissie moet stoppen met het ondermijnen van haar eigen wetgeving. In plaats van te luisteren naar lobbygroepen die gemak en winst boven verantwoordelijkheid stellen, moet zij kiezen voor daadkracht. Creëer duidelijkheid, ondersteun bedrijven in de transitie en voer de EUDR uit zoals beloofd. De natuur, de burger en de toekomst verdienen beter.