De kustbossen van Bonaire
Door Yza de Ridder, WWF-NL
Wat kan Bonaire doen om de impact van klimaatverandering te verminderen? Ik ben op het eiland om samen met andere (natuur)organisaties te onderzoeken welke natuurlijke oplossingen (Nature-based solutions) er mogelijk zijn in de Caribische regio. Een van de natuurlijke oplossingen die aan de orde komt is het herstellen en beheren van mangrovebossen. Mangroves hebben veel functies, van het beschermen van de kust tot opslaan van CO2. Zo zijn mangroves een natuurlijke oplossing voor problemen zoals de impact van stormen en verdere opwarming van de aarde. Hoe ziet dat er in de praktijk uit?
Het is 8 uur ‘s ochtends wanneer we in de bus stappen naar de zuidkust van Bonaire. Hier vind je een mangrovebos dat een natuurlijke grens vormt tussen land en zee. Onderweg zien we al veel verschillende zeevogels en flamingo’s. De ondiepe wateren in en rondom Lac Bay zijn de ideale habitat voor deze dieren. Terwijl de flamingo’s rustig door foerageren rijden wij verder naar onze bestemming van vandaag: de mangroves.
Magrove Maniacs
In kleine bootjes gaan we het water op, onder begeleiding van de ‘Mangrove Maniacs’. Zij onderzoeken, onderhouden en verbeteren het mangrovesysteem samen met een groep gedreven vrijwilligers en studenten. Vandaag gaan we, als onderdeel van de workshop, met hen op pad om de resultaten van ruim 10 jaar inspanning te bekijken én om te leren over bedreigingen voor mangroves.
We steken de baai over. Het heldere, kalme, turquoise water steekt af tegen de groene mangrovebomen. Af en toe zien we een kopje van een zeeschildpad boven het water uitsteken. Het is niet gek dat die juist hier te vinden zijn: de zeegrasvelden in de baai vormen het dieet van de groene zeeschildpad!
Rode, zwarte en witte mangroves
Als we de mangrovebossen in varen voelen we meteen de koelere lucht. Het is hier schaduwrijk en aan beide kanten van de watergang groeien hoog rijkende wortelsystemen die overgaan in stammen en het bladerdak. We bevinden ons nu tussen de rode mangroves. Er zijn drie mangrovesoorten op Bonaire: de rode, de zwarte, en de witte mangroves. Afhankelijk van hun positie ten opzichte van de kust, en dus het zoutgehalte en de kracht van de golven, is het habitat beter geschikt voor een van deze drie soorten. Dit zie je ook terug in het uiterlijk van de mangroves. Rode mangroves vind je direct aan de kust en worden dus blootgesteld aan getijdenverschil, sterkere stroming en golfslag. Om hiermee om te kunnen gaan hebben rode mangroves bijvoorbeeld sterke, boogvormige en ver uit het water stekende wortelstelsels.
© Yza de Ridder
Na de rode mangroves vind je de zwarte en witte soorten. Deze soorten hebben vaker droge voeten, en dus ook een ander type wortelsysteem. Waar bij de rode mangrove de wortels als luchtwortels uit de stam het water in groeien, steken bij de zwarte mangrove de wortels als snorkeltjes omhoog uit de grond. Ook de bladeren zien er anders uit en ook dat heeft alles te maken met hoe de bomen verschillend omgaan met het brakke tot zilte water waar ze in groeien. “Wie durft er te likken aan dit blaadje?”, vraagt Sabine Engel van de Mangrove Maniacs lachend. Aan de achterkant van het blad heeft zich een grijswit laagje gevormd. De zwarte mangrove scheidt het zout uit via de bladeren. En ja, dat smaakt inderdaad zout!
Het moet stromen
We varen verder de mangroves in via de kanalen die de bomen van diep in het bos tot aan de kust met elkaar verbinden. Stromend water is cruciaal voor een gezond mangrovebos. Het zoete water dat van het land de mangroves in stroomt, zorgt ervoor dat de zoutgehaltes niet te hoog worden en dat er voldoende toevoer is van voedingsstoffen en zuurstof voor de mangroves én de dieren die in de mangroves leven. De wortels bieden namelijk bescherming voor jonge vis- en haaiensoorten, die op latere leeftijd naar het rif trekken. Dat betekent ook dat zonder een goede watercirculatie en zoet-zout balans de mangroves doodgaan en het leefgebied verloren gaat.
Historisch herstel
De Mangrove Maniacs herstellen oude kanalen die dichtgegroeid zijn. “Op basis van kennis van lokale vissers en door gebruik te maken van oude satellietbeelden en kaarten weten we de historische kanalen terug te vinden”, vertelt Sabine Engel. Waar er door het stilstaande water eerst veel muggen en dode vissen waren, wordt het bos nu gezonder en keren bijvoorbeeld ook veel vogelsoorten terug. In een gezond mangrovebos gaan de kanalen namelijk wel eens ‘aan de wandel’: sommige watergangen groeien dicht, op andere plekken ontstaan door de werking van eb en vloed weer nieuwe openingen. Maar, door bijvoorbeeld bebouwing rondom de mangroves is er weinig ruimte voor dit proces op Bonaire. Dit wordt ook wel ‘coastal squeeze’ genoemd: de mangroves zijn als het ware gevangen tussen een stijgende zeespiegel en bebouwing op land. Hier is het dus extra belangrijk om de natuur een handje te helpen.
We verlaten onze bootjes en lopen verder over land. Na een kwartiertje lopen komen we aan bij een stuk mangrovebos dat er helaas een stuk minder gezond uit ziet. Het water is troebel en de bomen grijs, kaal en dood. Wat een contrast met het groene en levendige bos waar we net uit zijn gekomen. Hoe kan dit?
© Yza de Ridder
Zand erover
We moeten verder kijken dan het mangrovegebied. Op Bonaire stroomt er veel zand en modder vanaf land de mangroves in. Vooral tijdens intense regenbuien is de toevoer van sediment hoog. In de mangroves zorgt dit voor verzanding, een letterlijke ophoping van zand. Door die ophoping is er minder ruimte voor het water. En het water dat er is verdampt sneller, wat het zoutgehalte alleen nog maar hoger maakt. Te hoog voor de mangroves: de bomen raken gestrest en gaan uiteindelijk dood.
De oplossing ligt hier dus niet in de mangroves zelf, maar op land! Er zal minder zand en modder de mangroves instromen als de regen in het omliggende gebied makkelijker de bodem in kan trekken. Maar, infiltratie kost tijd, dus het is van belang om het water langer vast te houden. Dit doen ze op Bonaire door kleine dammetjes in het landschap aan te brengen, door meer bomen en struiken te planten, of een combinatie hiervan! Via ondergrondse waterstromen komt het geïnfiltreerde regenwater vervolgens weer boven tussen de mangrovebomen. We begrijpen het water- en natuursysteem op het eiland steeds beter. Gelukkig, want daardoor heeft het gedegradeerde mangrovebos een kans op herstel.
Volgende generatie boompjes is er klaar voor
Het is tijd om weer terug te gaan. Deze inzichten en indrukken neem ik met me mee tijdens de rest van de week en in mijn verdere werk. Om tot een echt goede oplossing te komen moeten we het systeem goed leren kennen én weten waar de bedreigingen voor het systeem vandaan komen. Dan kunnen we positieve verandering brengen. Al varend zien we tussen de grote, oude wortels jonge mangroveboompjes staan, klaar om uitgeplant te worden aan de westkust van Bonaire waar nu nog weinig mangrove is. Daar zal over tien jaar hopelijk net zo een mooi gebied ontstaan als waar we nu zijn!
© Yza de Ridder