Donau-eendagsvliegen: symbool van een levende rivier

Door Zoltán Fehér (WWF-Hongarije)

Wat zijn Donau-eendagsvliegen?

De Donau-eendagsvlieg is een waterinsect dat slechts enkele uren leeft als volwassene. De larven ontwikkelen zich onder water in grindbodems. In augustus komen ze massaal tevoorschijn, paren, leggen eitjes, en sterven dezelfde nacht nog.

Vroeger kwamen ze overal in Europa voor, maar door watervervuiling verdwenen ze bijna helemaal – ook uit de Donau. Sinds 2012 worden ze echter weer waargenomen in Hongarije, dankzij verbeterde waterzuivering en het feit dat dit deel van de Donau nog grotendeels vrij stroomt, zonder dammen.

Een leven van één dag

De cyclus van de Donau-eendagsvlieg duurt één jaar. De larven leven maandenlang in de rivierbodem. In de late zomer komen ze ’s avonds tevoorschijn. Binnen twee uur voltrekt zich een levenscyclus: paren, eitjes leggen, sterven.

Na de paring vliegen de vrouwtjes een stuk stroomopwaarts en laten daar hun eitjes in het water vallen. Die drijven weer naar de plek waar zij zelf ooit uitkwamen – een slim systeem dat ‘compenserende vlucht’ heet.

© Imre Potyo

Licht als gevaar

Hoewel de insecten zich oriënteren op licht, vormen kunstmatige lichtbronnen een groot probleem. Ze gebruiken normaal gesproken gepolariseerd licht dat op het water wordt weerkaatst, maar:

• Asfalt en glas weerkaatsen ook dit licht, wat de vliegen misleidt.
• Kunstlicht (zoals straatverlichting) is veel sterker dan maanlicht en trekt de vliegen weg van het water.
• Bruggen zorgen voor schaduwplekken op het water, waardoor de insecten denken dat de rivier daar eindigt. Ze raken gedesoriënteerd of leggen hun eitjes op asfalt – wat fataal is.

Tijdens grote zwermen kunnen bruggen zelfs glad worden van dode vliegen, wat gevaarlijk is voor verkeer.

Slimme verlichting redt levens

De Hongaarse bioloog György Kriska onderzoekt sinds 2012 het gedrag van deze insecten. Hij ontdekte dat ze vooral reageren op blauw en ultraviolet licht. Op basis daarvan ontwikkelde hij met collega’s speciale brugverlichting die de insecten boven het water houdt.

In 2019 werd dit systeem voor het eerst gebruikt op de Tildy Zoltán-brug bij Tahitótfalu. De straatverlichting wordt daar tijdens het zwermseizoen gedimd. In 2023 kreeg ook de Árpád-brug in Boedapest zulke verlichting – een belangrijke stap in natuurbescherming binnen de stad.

Verlichte kano’s als alternatief

In Szentendre, waar geen bruggen met verlichting zijn, kwamen vrijwilligers met een andere oplossing: verlichte kano’s. Tijdens zwermnachten varen ze met sterke lampen de rivier op. Zo trekken ze de vliegen weg van gevaarlijke stadsverlichting en zorgen ze ervoor dat de insecten hun eitjes veilig kunnen leggen.

Deze jaarlijkse tochten worden georganiseerd door lokale bevolking in samenwerking met WWF Hongarije. Ze combineren natuurbehoud met educatie: voor vertrek krijgen deelnemers uitleg over de insecten en hun belang voor het ecosysteem.

Een levende Donau voor de toekomst

De terugkeer van de Donau-eendagsvlieg is hoopvol. Het toont aan dat herstel mogelijk is als rivieren ruimte krijgen om te stromen. Deze insecten herinneren ons eraan dat zelfs kleine soorten grote betekenis hebben.

Dankzij wetenschappelijk onderzoek, slimme verlichting en betrokkenheid van de lokale bevolking is de Donau in Hongarije nog steeds een levende rivier. Dat willen we graag zo houden – voor de eendagsvliegen én voor toekomstige generaties.

© Zsolt Ujvari